Bilimsel Araştırma Makalesi Yazmanın 11 adımı

Yaptığınız bilimsel çalışmaların sonuçlarını bilim dünyası ile bir dergi makalesi olarak paylaşılması hem sizin kariyeriniz açısından hem de aktardıklarınızdan yararlanacak bilimsel topluluk için çok önemlidir. Bununla beraber hakemli ve yüksek prestijli dergilerde araştırmalarınızın yayınlanması, yaptığınız araştırmaların kayda değer olduğunun ve diğer bilim adamları tarafından da değerli bulunduğunun bir göstergesidir. Peki bir akademik makale nasıl yazılır? Gelin bu konu üzerine detaylıca gidelim.

Bir makale yukarıda bahsedilen bölümlerden oluşsa da makalenizi yazarken aynı sıralama ile oluşturmanız gerekmez.

Yenilik (Novelty)

Makalenizi hazırlamaya başlamadan önce halletmeniz gereken temel bir mesele var. Bu meselede karar vermek tüm makalenin nasıl yazılacağını etkileyecektir.

Makalenizin temel olarak incelediği problem ve bu problemin çözümüne sunduğu katkı nedir? Yani yaptığınız çalışmanın bilim dünyasına getirdiği yeni bilgi veya çözüm nedir? Buna bağlı olarak var olan bilimsel literatürü inceleyip, kendi katkınızı nasıl konumlandıracağınız hakkında düşünmelisiniz.

Metod (Methods) Yazımı

Bu bölüm makalelerde ‘Methods’ ya da ‘Methods and Materials’ olarak yer alabilir. Bu bölümde yaptığınız deneyler, kullandığınız araçlar ve teknikler aktarılır. Yaptığınız deneyleri öyle anlatmalısınız ki makalenizi okuyan bir başka kişi de aynı şekilde deneylerinizi tekrarlayabilmelidir.

Yaygın olarak bilinen ve yıllardır varolan, oturmuş deney metodlarını sizin de tekrar detaylıca anlatmanız gerekmez. Sadece metodun detaylı anlatıldığı bir referans makaleye atıfta bulunmanız yeterlidir. Ancak, yeni bir metod geliştirdiyseniz bunu tekrarlanabilirliği sağlamak için detaylıca anlatmalısınız. Ayrıca, ‘Supporting Materials’ bölümünü de bu detayları aktarmak için kullanabilirsiniz. 

Ölçü birimleri için SI birimlerini, kimyasal adları için ise IUPAC isimlendirmesini kullanmalısınız. Yaptığınız deney ve kullandığınız metodları ‘Results and Discussion’ bölümündeki anlatım sırasına göre baştan sona sıralayarak anlatmalısınız. Metod bölümünde yorum yapmaktan, deney sonuçları vermekten ve analiz yapmaktan kaçınmalısınız.

Tablo ve Figürlerin Hazırlanması

Deneysel sonuçlarınızın gerçek değerlerini vermek istediğinizde tablo, bu sonuçların hesaplamalara veya önceki verilere karşı kıyaslamasını öne çıkarmak istediğinizde ise grafik olarak sunabilirsiniz. Önemli olan bir grafikte veya tabloda verilen verilerin başka bir yerde tekrarlanmamasıdır.

İlgi çekici ve kendini iyi ifade eden (self-explanatory) figürler makalenize büyük katkı sunacaktır. Kendini iyi ifade eden figürlerden kasıt, bir okuyucunun sadece figüre bakarak, vermek istediğiniz mesajı açıklamalarınızı okumadan alabilmesidir. Bunu sağlamak için, kalabalık ve çok sayıda bilgi veri setinin aynı anda sunulduğu grafiklerden kaçınmalısınız. X ve Y eksenindeki aralıkları doğru seçmelisiniz. Fotoğraf kullanıyor iseniz mutlaka ölçek çubuğu (scale bar) kullanmalısınız.

Makale basımı ücreti renkli figürler için çok yüksektir. Renkli veya siyah-beyaz grafikler internet basımı için fiyat olarak farketmemektedir. Dolayısı ile, online basım için renkli figürler ve yazılı basım için ise aynı figürlerin siyah-beyaz olanlarını dergiye göndererek yüksek renkli basım ücretlerinden kaçınabilirsiniz. 

Başlık (Title) Yazımı

Makalenin başlığı öz ve tarif edici olmalıdır. Başlık, makalenin ne hakkında olduğunu genel olarak ifade etmelidir. Başlık editör, hakem ve müstakbel okuyucuların makaleniz hakkında ilk izlenimlerini edinecekleri kısımdır. Sadece başlığa bakarak makaleniz hakkında yargıda bulunacaklardır. Dolayısı ile iyi bir başlık yazmak çok önemlidir. Makale başlığınız makalenize spesifik olmalı ve içeriğini yansıtmalıdır. Öz, bilgilendirici ve açık seçik olmalıdır. Çok uzun olmamalıdır. Teknik ifade ve kısaltmalardan kaçınmalısınız.

Introduction (Giriş) Yazımı

Giriş bölümünde okuyucuya neden bu çalışmayı yaptığınızı ve bu çalışmanın neden gerekli olduğunu ifade etmelisiniz. Yaptığınız çalışmanızın ve çözmeyi hedeflediğiniz problemin önemi hakkında okuyucuyu ikna etmelisiniz. Çözeceğiiz problem nedir? Varolan çözümler nelerdir? Bu çözümlerin birbirlerine kıyasla hangisi diğerlerinden üstündür veya farklıdır? Bu çözümlerin eksik kaldığı veya konuyu getirdiği yer neresidir? Sizin yaptığınız çalışma ile başarmayı umduğunuz nedir?

Giriş kısmında uğraştığınız problemle ilgili okuyucuya bir perspektif sunmalısınız. Literatürde yeralan önemli makalelere atıfta bulunarak konuyu bildiğinizi ve sıkı takip ettiğinizi göstermelisiniz. Bu kısmı aşırı uzatmamalı ve özet olarak bilimsel bilginin güncel seviye ve statüsünü ifade etmelisiniz. Büyük resmi ifade etmelisiniz.

Genelden özele doğru giderek akış içerisinde spesifikleşmeli ve konuyu sizin üzerinde duracağınız problemli kısmına getirmelisiniz. Burada problemin ne olduğunu ve nasıl çözülebileceğini ifade etmelisiniz.

Özet (Abstract) Yazımı

Özet kısmında ne yaptığınızdan ve bu yaptığınızın önemli sonuçlarından bahsetmelisiniz. Özet kısmı makalenizin başlığı ile beraber makalenizi satacak kısımdır. Dolayısı ile özet kısmını ilgi çekici ve kolay anlaşılır şekilde yazmalısınız.

Abstract kısmı en son olarak yazılmalıdır. Aksi taktirde, yazdığınız özet ile makalenin ana kısmı örtüşmeyebilir. Makalede yer almayan veya detay olarak geçen kısımlar özet de yer almamalıdır. Makalenizi yazarken önemli değişiklikler yapabilirsiniz, dolayısı ile özet makalenin en son halini yansıtmalıdır. Özet makalenin ana kısmı ile tutarlı olmalıdır. Özette yeralan bilgiler ana kısımda da mutlaka yer almalıdır.

Abstract kısmında perspektifinizden ve makalenizin amacından bahsetmelisiniz. Özet kısmı makalenin, yapılan deneysel çalışmaların detaylarından değil asıl olarak ana sonuçlarından bahsetmelidir. Makalenizin ne anlam ifade ettiğini doğruca ifade etmelisiniz. Abstract kısmı için genellikle 250 kelime gibi bir kelime sayısı sınırlandırması vardır ve bunu derginin yazar rehberi kısmından teyit etmelisiniz.

Anahtar Kelimelerin Seçimi (Keywords)

Anahtar kelimeler makalenizin indekslenmesi, etiketlenmesi için kullanılır. Anahtar kelimeler arama motorlarını kullanarak makale araştırması yapan okuyucuların makalenizi bulmasına yardımcı olur. Doğru anahtar kelimeleri seçmek keşfedilebilinirliğinizi artırır. Çok bilinenler dışında kısaltmalardan kaçınmalısınız. Geniş anlamlı ve başlıkta kullanılan kelimeleri anahtar kelime olarak seçmekten kaçınmalısınız.

Sonuçların (Results) Yazımı

‘Results’ bölümünde yaptığınız deneylerden ve ölçümlerden çıkan sonuçları sunmalısınız. Temsili sonuçları sunmalısınız, diğer bir deyişle anlamlandıramadığınız ve kullanmayacağınız sonuçları sunmanız gerekmez.

Eğer çok sayıda veri setiniz varsa ve birincil derecede önemli olmayan, makalenizi gereksiz yere kalabalıklaştıracak sonuçları, ekte (Supporting Materials) verebilirsiniz. 

Sonuçların sunulduğu sıra ile ‘Methods’ kısmında deney ve tekniklerin sunulduğu sıra birbiri ile uyum içinde olmalı ve aynı sırayı takip etmelidir. Diğer önemli bir detay ise ‘Results’ bölümünde atıf yer almamalıdır. Çünkü bu bölüm sadece sizin sonuçlarınız içindir ve atıf yapıyorsanız bu yorum veya tatışma yaptığınız anlamına gelir ki onun da yeri bu kısım değildir.

Tartışma (Discussion) Yazımı

Bu kısım makalenizin en önemli ve kritik kısmıdır. Elde ettiğiniz sonuçların ne anlama geldiğini ifade etmeli, açıklamalı ve okuyanı ikna etmelisiniz. Bununla beraber aynı zamanda burası yaptığınız işi “sattığınız” kısımdır. Bu kısmın güçlü olması makalenizin kabul edilmesinde çok etkili olacaktır.

Tartışma kısmında sırasıyla sonuçlar hakkında açıklamada ve yorumda bulunacaksınızdır. Ancak, sonuçları tekrar etmemelisiniz. Bu kısımda, sonuçlarınızı literatür ile kıyaslayabilirsiniz. Kendi çalışmanızı destekleyen referanslar kadar desteklemeyen referansları da içermeli ve neden ayrı fikirde olduğunuzu ve kendi çıkarımlarınızın doğruya daha yakın olduğunu ifade etmelisiniz.

Tartışma kısmında bazı dikkat edilmesi gereken hususlardan bahsedelim. Bulduğunuz sonuçları aşan, kapsam dışına çıkan ifadelerden kaçınmalısınız. Yeni fikir ve kavramlardan ilk kez bu bölümde bahsetmekten kaçınmalısınız. “Introduction” kısmında bahsedilen konu ve kavramlara bağlı kalmalısınız. Spekülasyon yapılabilir. Ancak, spekülasyonlar sonuç ve bilinen gerçeklere dayanmalıdır ve ihtimal dahilinde olan çıkarımlardan biri olmalıdır. Hayal ürünü olmamalıdır.

Conclusion (Son, Kapanış) Yazımı

Bu bölümde, makalede yeralan çalışmanın ürettiği bilimsel katkıdan bahsedilir. Literatürde yeralan ve bilinen bilgilere ne eklediğiniz ifade edilir. Bu kısımda detay veya çok da önemli olmayan sonuçlardan bahsedilmez. Makalenizin değerine yönelik bilimsel olarak ikna edici ifadelerde bulunabilirsiniz. Bundan sonraki yapılabilecek veya yapılması gereken bilimsel çalışmalar için bir yönlendirmede bulunabilirsiniz.

Takdir ve Teşekkürlerin (Acknowledgments) Yazımı

Bu kısımda makaleye az biraz katkısı olan kişilere teşekkür edebilirsiniz. Bu katkılar bu kişilerin yazar olarak eklenmesini gerektirecek kadar olmamalıdır. Teknik ve ekipman desteği sağlayan, araştırmanızı fonlayan kişi ve kurumlara teşekkür edebilirsiniz. Son okuma (proofreading) desteği sağlayan kişilere de teşekkür edebilirsiniz.

Referansların Yazımı

Makalenizde atıfta bulunulan yayınların tam listesi numaralandırılmış olarak sunulmalıdır. Atıf numara ve sıralarında hata yapmamak ve bu referans yazımını daha pratik hale getirmek için bir referans yönetim sistemi (citation management tool) kullanabilirsiniz. Örneğin, EndNote, RefWorks ve Mendeley gibi.

Makale içinde ve sonunda referansların nasıl şekillendirileceğine dair detaylar dergiye bağlı olarak değişebilir ve bunu derginin yazar rehberi (guide for authors) kısmından öğrenebilirsiniz. Referans yönetim uygulamaları dergiye uygun olarak atıfta bulunulan makalelerin takibini ve doğru şekillendirilmesini çok kolay hale getirmektedir. Ayrıca, hata oranını da azaltmaktadır. Dolayısı ile makalenizi yazarken mutlaka bir referans yönetim aracı kullanmalısınız.